ถ้ากรรมบกพร่องด้วยญัตติ สนบูรณ์ด้วยอนุสาวนา ใช้ไม่ได้ และ
ไม่ควรทำ.
ถ้ากรรมบกพร่องด้วยอนุสาวนา สมบูรณ์ด้วยญัตติ ใช้ไม่ได้ และไม่
ควรทำ.
ถ้ากรรมบกพร่องทั้งญัตติ บกพร่องทั้งอนุสาวนา ใช้ไม่ได้ และไม่
ควรทำ.
กรรมแม้แผกจากธรรม ก็ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.
กรรมแม้แผกจากวินัย ก็ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.
กรรมแม้แผกจากสัตถุศาสน์ ก็ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.
ถ้ากรรมที่ถูกคัดค้านแล้ว และขืนทำ ไม่เป็นธรรม กำเริบ ไม่ควร
แก่ฐานะ ก็ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.

กรรม 6 ประเภท

[180] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย กรรมนี้มี 6 ประเภทคือ กรรมไม่เป็น
ธรรม 1 กรรมเป็นวรรค 1 กรรมพร้อมเพรียง 1 กรรมเป็นวรรคโดยเทียม
ธรรม 1 กรรมพร้อมเพรียงโดยเทียมธรรม 1 กรรมพร้อมเพรียงโดยธรรม 1.

อธิบายกรรมไม่เป็นธรรม

[181] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ถูกรรมไม่เป็นธรรม เป็นไฉน ?
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ในญัตติทุติยกรรม ภิกษุทำกรรมด้วยตั้งญัตติอย่าง
เดียว และไม่สวดกรรมวาจา ชื่อว่ากรรมไม่เป็นธรรม.
ในญัตติทุติยกรรม ถ้าภิกษุทำกรรมด้วยญัตติ 2 ครั้ง และไม่สวด
กรรมวาจา ชื่อว่ากรรมไม่เป็นธรรม.

ในญัตติทุติยกรรม ถ้าภิกษุทำกรรมด้วยสวดกรรมวาจาอย่างเดียว และ
ไม่ตั้งญัตติ ชื่อว่ากรรมไม่เป็นธรรม.
ในญัตติทุติยกรรม ถ้าภิกษุทำกรรมด้วยสวดกรรมวาจา 2 ครั้ง และ
ไม่ตั้งญัตติ ชื่อว่ากรรมไม่เป็นธรรม.
ในญัตติจตุตถกรรม ถ้าภิกษุทำกรรมด้วยตั้งญัตติอย่างเดียว และไม่
สวดกรรมวาจา ชื่อว่ากรรมไม่เป็นธรรม.
ในญัตติจตุตถกรรม ถ้าภิกษุทำกรรมด้วยตั้งญัตติ 2 ครั้ง ด้วยตั้ง
ญัตติ 3 ครั้ง ด้วยตั้งญัตติ 4 ครั้ง และไม่สวดกรรมวาจา ชื่อว่ากรรมไม่
เป็นธรรม.
ในญัตติจตุตถกรรม ถ้าภิกษุทำกรรมด้วยสวดกรรมวาจาอย่างเดียว
และไม่ตั้งญัตติ ชื่อว่ากรรมไม่เป็นธรรม.
ในญัตติจตุตถกรรม ถ้าภิกษุทำกรรมด้วยสวดกรรมวาจา 2 ครั้ง ด้วย
สวดกรรมวาจา 3 ครั้ง ด้วยสวดกรรมวาจา ครั้ง และไม่ตั้งญัตติ ชื่อว่า
กรรมไม่เป็นธรรม.
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่ากรรมไม่เป็นธรรม.

อธิบายกรรมเป็นวรรค

[182] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อนึ่ง กรรมเป็นวรรค เป็นไฉน ?
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ในญัตติทุติยกรรม ถ้าภิกษุผู้เข้ากรรมมีจำนวน
เท่าใด ภิกษุเหล่านั้นไม่มาประชุม ไม่นำฉันทะของภิกษุผู้ควรฉันทะมา อยู่
พร้อมหน้ากันคัดค้าน ซึ่งว่ากรรมเป็นวรรค.